🔸 شهابسنگ (meteorite) بخشی از یک جسم فضایی مانند دنباله دار (comet)، سیارک (asteroid) و یا شهابواره (meteoroid) است که توانسته است از فضای کیهانی بگریزد و روی سطح یک سیاره یا قمر فرود آید. شهابواره ها به اجسام سرگردان در فضا گفته می شود که اندازه آنها به مراتب کوچکتر از سیارک ها و معمولا از دانه های کوچک در حد ماسه تا ابعاد در حد متر متغیر است
🔸خاستگاه بسیاری از شهاب سنگها کمربند سیارکی (asteroid belt) بین مریخ و مشتری است. با این حال شهاب سنگ هایی دیگر نیز در زمین یافت شده اند که خاستگاه آنها کره ماه یا مریخ می باشند.
🔸 گروه دوم حاصل برخوردهای شهابسنگی بزرگ در سطح ماه یا مریخ هستند که بخش های از آنها را کنده و توانسته اند از جاذبه ماه و مریخ بگریزند و پس از سفر فضایی خود از جو زمین عبور و روی سطح آن سقوط کنند.
🔸 در نتیجه عوامل گوناگون مانند اصطکاک (friction)، فشار و برهمکنش های شیمیایی با گازهای جوی، سطح شهابواره ها گرم و گداخته می شوند و از خود نور و انرژی ساطح کنند و این همان پدیدهای نورانی در حال سقوطی هستند که در آسمان شب “شهاب” (meteor) یا “ستاره ثاقب” (shooting star) نامیده می شوند. اندازه اغلب این ذرات فرازمینی در حد ماسه است. به شهاب های نورانی بزرگ و درخشان در آسمان آذرگوی (bolide) گفته می شود.
🔸 اگر بخشی از یک شهابواره (meteoroid) بتواند از جو زمین بگریزد و روی زمین فرود آید، در این حالت به آن شهاب سنگ گفته می شود. آذرگوی ها اغلب شهاب سنگ هایی را تولید می کنند که به دلیل ابعاد نسبتا بزرگ آنها پس از عبور از جو به اندازه ای سرعت دارند که می توانند در اثر برخورد با سطح زمین “دهانه برخوردی” (impact crater) ایجاد کنند.
🔸 اگرچه چندین قطعه شهابسنگ از مناطق مختلف ایران مانند اشتهارد، و بیابان لوت در کرمان تاکنون یافت شده اند ولی هیچ دهانه برخوردی تاییدشده ای تاکنون در ایران به ثبت نرسیده است.
🔸 به شهابسنگ هایی که پس از سقوط در سطح زمین یافت می شوند و یابنده شاهد سقوط آن به سطح زمین نبوده است، شهابسنگ های “اُفتاده” (finds) و به شهابسنگ هایی که یابنده شاهد سقوط آنها بوده است، شهابسنگ های “اُفتان” (falls) گفته می شود.
🔸 نسبت شهابسنگ های “اُفتاده” به “اُفتان” که روی زمین یافت شده است بر اساس آمارهای سال 2018 تقریبا 42 به 1 بوده است.
🔸 شهابسنگ ها به صورت سنتی به 3 گروه کلی شامل شهابسنگ های سنگی (عمدتا متشکل از کانی های سیلیکاتی)، شهابسنگ های آهنی (عمدتا متشکل از آلیاژهای آهن-نیکل) و شهابسنگ های سنگی-آهنی (شامل هر دو جزو سیلیکاتی و آهن-نیکلی به مقدار کم و بیش برابر) هستند، رده بندی می شوند. شهابسنگ های سنگی خود به دو گروه کندرایت (chondrite) و آکوندرایت (achondrite) تقسیم می شوند.
🔸 در سامانه های نامگذاری علمی و توصیف امروزین، شهابسنگ ها را بر اساس ریزساختار، ترکیب شیمیایی و محتوای فلزی، ترکیب ایزوتوپی، ترکیب کانی شناختی و همچنین درجه دگرگونی (metamorphic grade) و درجه هوازدگی (weathering grade) رده بندی می کنند.
🔸 به شهابسنگ های کوجکتر از 2 میلی متر “خرده شهابسنگ” (micrometeorite) گفته می شود.
🔸 به شهابسنگ هایی که روی اجرام آسمانی دیگر بغیر از زمین مانند ماه یا مریخ افتاده باشند و الزاما از درون هواکره (atmosphere) عبور نکرده اند، شهابسنگ های فرازمینی (extraterrestrial meteorites) گفته می شود.
🔸 چگالی نسبتا بالا، خاصیت مغناطیسی، وجود جلای سوخته (fusion crust) و درصد نسبتا بالا از فلزاتی مانند نیکل و کبالت نشانه هایی هستند که می توانند احتمال شهابسنگ بودن یک نمونه را بالا ببرند ولی هیچکدام از این ویژگی ها به خودی خود به معنی شهابسنگ بودن یک نمونه مشکوک نیست زیرا بسیاری از این ویژگی ها در سنگهای زمینی نیز وجود دارند.
🔸 شهابسنگ های بسیاری شناسایی شده اند که بدلیل شدت هوازدگی، درصد پایین آلیاژهای آهن-نیکل و …. شباهت بسیاری زیاد به سنگهای زمینی داشته اند و تنها آنالیزهای آزمایشگاهی دقیق ماهیت فرازمینی آنها را ثابت کرده است.
🔸 بسیاری از نمونه های مشکوک به شهابسنگ ممکن است سرباره های حاصل از کوره های فلزگری قدیمی (archaeometallurgical slag) و یا کانسنگ آهن (iron ore) باشند.
🔺نمایی از شهابسنگ ورامین در کاخ موزه گلستان به عنوان نخستین شهابسنگ ایران، نخستین شهابسنگ آهنی-سنگی و قدیمی ترین شهابسنگ نوع “اُفتان” در ایران.
🔺 سطح بُرش یافته از شهابسنگ ورامین
